Różnicowanie samooceny i samoskuteczności na podstawie krytycyzmu rodzicielskiego i wymagań rodzicielskich

Jednymi z podstawowych elementów samoopisu są samoskuteczność (zgeneralizowane przekonanie o radzeniu sobie w trudnych sytuacjach) i samoocena (globalna ewaluacja samego siebie), różniące się naciskiem na odpowiednio komponent motywacyjny i afektywny. Ich empiryczne rozróżnienie może okazać się przydatne w pracy terapeutycznej czy warsztatowej, a pomóc w tym może poznanie zależności między samoskutecznością i samooceną, a konstruktami akcentującymi te same komponenty. Są to postrzegany krytycyzm rodzicielski, odnoszący się do poczucia jednostki o niespełnianiu standardów swoich rodziców (afekt) oraz wymagania rodzicielskie, ujmowane jako postrzegane przez jednostkę oczekiwania rodziców dotyczące wysokiej jakości wyników i sukcesów (motywacja). Badanie miało na celu zgłębić ten związek oraz rozpoznać, czy postrzegane krytycyzm i wymagania rodzicielskie pełnią różnicującą rolę między samooceną, a samoskutecznością. Przebadano 1180 osób, w tym 640 kobiet (54,2%) i 540 mężczyzn (45,8%). Średni wiek uczestników wynosił 20,3 lat (SD = 1,66; Min = 18; Max = 36). W pomiarze samoskuteczności użyto dwóch pozycji na 9-punktowej skali opartych na Skali uogólnionej własnej skuteczności. Do pomiaru samooceny użyto jednoczynnikowej, 9-poziomowej skali opracowanej na podstawie pozycji z kwestionariusza WHOQOL-BREF. Krytycyzm i wymagania rodzicielskie zmierzono za pomocą 9 pozycji ze Skali wielowymiarowego perfekcjonizmu. Analiza korelacji Pearsona wykazała, że krytycyzm umiarkowanie i negatywnie, a wymagania rodzicielskie słabo i negatywnie korelują z samooceną. Korelacje krytycyzmu i wymagań rodzicielskich z samoskutecznością okazały się negatywne i słabe. Analiza regresji liniowej wykazała, że krytycyzm rodzicielski jest istotnym, negatywnym i umiarkowanym predyktorem samooceny oraz samoskuteczności. Z kolei wymagania rodzicielskie są istotnym, słabym i pozytywnym predyktorem samoskuteczności, ale są nieistotne w predykcji samooceny. Wyniki wskazują, że postrzegany krytycyzm rodziców silniej niż wymagania przewiduje zarówno samoocenę, jak i samoskuteczność. Potwierdza to, że samoocena i samoskuteczność to odrębne konstrukty, różnicowane przez odmienne czynniki rodzicielskie. W znaczeniu praktycznym wyniki oznaczają, że praca nad redukcją krytycyzmu otrzymywanego od rodziców może polepszać samoocenę i wzmacniać samoskuteczność. Wykorzystanie tych różnic może zwiększyć skuteczność oddziaływań psychologicznych, choć wymaga to dalszych badań.